تاریخچه مختصری از شروع فعالیت و توسعه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زاهدان

پیش از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی یک مدرسه عالی بهداشت در استان سیستان و بلوچستان وجود داشت که تحت نظر اداره کل آموزش و پرورش استان فعالیت می کرد.

در حوزه زیر ساخت های بهداشت و درمان نیز هرچند وضعیت کلّی کشور ما نیز قابل قبول نبود امّا وضعیت استان ما در این زمینه بسیار پائین تر از متوسط کشوری بوده و حتی با همان نقاط نیز قابل مقایسه نبود.

بر اساس آمارهای موجود در سال 1357 که به نوعی بهترین وضعیت دسترسی به خدمات در سال های قبل از انقلاب اسلامی ایران را داشت، بالغ بر 87 درصد از پزشكان متخصص، 54 درصد از پزشكان عمومي و 66 درصد از دندانپزشکان کشور در تهران و 5 شهر بزرگ فعالیت داشتند. همچنین پوشش واکسیناسیون بر علیه 6 بیماری قابل پیشگیری با واکسن هم صرفا 30 درصد بوده و این میزان نیز به مناطق برخوردار و شهرها و روستاهای بزرگ خلاصه می شد.

     

                                                       

تاسیس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، مقدمه ای بر توسعه پایدار در سیستان و بلوچستان

پس از استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و به موازات توسعه کمّی و کیفی زیر ساخت ها و منابع فیزیکی، تجهیزاتی و انسانی در حوزه بهداشت و درمان، مدرسه عالی بهداشت هم به سازمان منطقه ای بهداری استان سیستان و بلوچستان واگذار شد و با نام مجتمع آموزشی و پرورشی حضرت فاطمه زهرا (س) در چند رشته کاردانی مانند بهداشت خانواده و بهداشت مدارس اقدام به جذب دانشجو نمود.

در سال 1365 بر اساس تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، آموزش رشته های علوم پزشکی از وزارت فرهنگ و آموزش عالی منفک گردید و بر عهده وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت و سازمان های منطقه ای بهداری استان ها به دانشگاه های علوم پزشکی تبدیل شدند.

در همان سال ریاست وقت سازمان منطقه ای بهداری استان ، جناب آقای دکتر حسینعلی شهریاری،  طی درخواست شماره 8900 تاریخ 21/3/65 به وزیر محترم بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی جناب آقای دکتر مرندی تقاضای تاسیس دانشکده علوم پزشکی در استان را ارائه نمود که خوشبختانه با اعتماد دولتمردان جمهوری اسلامی به فرزندان سیستان و بلوچستان، مورد موافقت اصولی وزیر محترم بهداشت و شورای گسترش دانشگاه های علوم پزشکی قرار گرفت و با تاسیس دانشکده علوم پزشکی در استان موافقت شد .

 به دنبال تاسیس دانشکده علوم پزشکی  زاهدان از مهرماه 1365 تعداد 50 نفر در رشته پزشکی و چند رشته کاردانی مانند علوم آزمایشگاهی از طریق کنکور سراسری پذیرش شده و مشغول به تحصیل شدند و به طور همزمان تقاضای تاسیس دانشکده علوم پزشکی در استان سیستان و بلوچستان نیز در تاریخ 1365/08/26 در کمیته تخصصی پزشکی شورای گسترش دانشگاه های علوم پزشکی مطرح و پس از موافقت کمیته تخصصی، شورای گسترش دانشگاه های علوم پزشکی هم در تاریخ 1365/09/23 با راه اندازی و تاسیس دانشکده علوم پزشکی زاهدان با هماهنگی دانشگاه علوم پزشکی مشهد موافقت بعمل آمد .

خوشبختانه در چهاردهمین نشست شورای گسترش دانشگاه های علوم پزشکی ، وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی در تاریخ 1366/12/07  با تاسیس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان موافقت گردید و مراتب طی نامه شماره 13817/8 تاریخ 1366/07/29 با امضاء جناب آقای دکتر علیرضا مرندی، وزیر محترم وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور ابلاغ گردید و فصل جدیدی از توسعه و پیشرفت فراروی دانشگاه و همه مسئولین، مدیران و کارکنان صدیق و زحمتکش قرار گرفت و آقای دکتر حسین علی شهریاری به عنوان اولین رئیس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زاهدان منصوب گردید .

خوشبختانه تاسیس این دانشگاه باعث حضور مستمر مجموعه کاملی از متخصصان رشته های مختلف پزشکی به عنوان عضو هیئت علمی در زاهدان شد و این حاشیه اطمینان، حضور دائم جمع دیگری از متخصصان رشته های فنی و مهندسی و بازرگانان تاثیرگذار در چرخه اقتصادی استان را به دنبال داشت.

تبدیل دانشگاه علوم پزشکی زاهدان به شجره طیبه توسعه یافتگی در استان و استقلال دانشگاه های علوم پزشکی  زابل و ایرانشهر

با گسترش خدمات پزشکی در سراسر استان در سال 1381 دانشکده پرستاری و مامائی زابل تحت عنوان دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زابل از دانشگاه زاهدان مستقل شد و در جریان سفر هیات محترم دولت به استان سیستان و بلوچستان در سال 1384 به دانشگاه علوم پزشکی زابل ارتقاء یافت که همچنان خدمات بهداشتی و درمانی را در شهرستان های شمالی استان شامل زابل، هیرمند، هامون، نیمروز و زهک به مردم ارائه می دهد.

 در سال 1372 شعبه ای از دانشکده پرستاری و مامائی زاهدان در شهرستان ایرانشهر هم افتتاح شد و شروع به فعالیت نمود. این دانشکده نیز با حمایت دانشگاه علوم پزشکی زاهدان و  با جذب امکانات ، اعتبارات در سال 1392 از دانشگاه مادر مجزا شد و به دانشکده علوم پزشکی ایرانشهر ارتقاء یافت .خوشبختانه با ارتقاء این دانشکده به دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر در حال حاضر پهنه وسیعی از شهرستان های جنوبی استان نیز تحت پوشش خدمات این دانشگاه قرار دارند.

توسعه و ارتقاء شاخص های سلامت:

خروجی تمام اقدامات اجرائی از قبیل تامین نیروی انسانی، توسعه زیر ساخت های فیزیکی و اعمال مدیریت برنامه های مراقبتی، پیشگیری و درمانی باید در وضعیت شاخص های سلامت مردم نمود پیدا نماید.

خوشبختانه در چهل سال اخیر تحولات خیره کننده ای در زمینه بهبود شاخص های سلامت دراستان سیستان و بلوچستان اتفاق افتاده است.

تامین خدماتی از قبیل پوشش 100 درصدی واکسیناسیون و گسترش پوشش نظام شبکه باعث شده است تا شاهد به صفر رساندن موارد بیماری التور و فلج اطفال در استان باشیم.

همچنین بسیاری از شاخص های سلامت مردم در حال نزدیک شدن به متوسط کشوری هستند و امیداوریم تا با توسعه زیر ساخت های توسعه و تاثیر مثبت تعیین گرهای اقتصادی اجتماعی سلامت از قبیل سطح سواد، وضعیت تغذیه، دسترسی به آب آشامیدنی و سایر این گونه عوامل حذف فاصله استان با متوسط کشوری اتفاق بیافتد.

نتیجه منطقی راه اندازی نظام شبکه و در پی آن ایجاد دانشگاه های علوم پزشکی در استان و تربیت نیروی انسانی متخصص به تعداد کافی،  توسعه زیر ساخت های بهداشت و درمان و از همه مهمتر، ارتقاء سطح فرهنگ عمومی و اعتماد  مردم به کادر بهداشت و درمان منجر به بهبود چشمگیر شاخص های اساسی بهداشت و درمان شده است که افزایش امید به زنده بودن در بدو تواد از 57 سال در ابتدای انقلاب به 78سال از جمله مهمترین آنهاست.

استان سیستان و بلوچستان در گذشته نه چندان دور جولانگاه بیماری های عفونی همچون التور، مالاریا، فلج اطفال و تیفوئید بوده است. امروزه توسعه خدمات بهداشت و درمان و ایجاد سایر تحولات اجتماعی باعث شده است تا "پدیده گذار اپیدمیولوژیک" همانند سایر نقاط کشور در این استان نیز بروز نماید.

به عنوان مثال، میزان ابتلاء به سل از حدود 300 مورد به ازاء هر 100 هزار نفر جمعیت به کمتر از 30 مورد در هر 100 هزار نفر کاهش یافته و به متوسط کشوری نزدیک شده است. علاوه بر این در حال حاضر بیماری های قلبی و عروقی علت اصلی مرگ و میر را تشکیل می دهد که مشابه با وضعیت سایر نقاط کشور است..

در چنین شرایطی غفلت از احتمال شعله ور شدن مجدد "بیماری های عفونی بازپدید" و یا و  ورود "آلودگی های نوپدید" تهدیدی برای دستاوردهای گرانسنگ نظام سلامت در استان سیستان و بلوچستان و حتی کشور محسوب می شود.

به دیگر سخن، درک واقع بینانه از الگوی دوگانه بیمارهای واگیر دار و بیماری های مزمن غیر واگیر و توجه همزمان به این دو تهدید، از الزامات مدیریت علمی و تحول آفرین در حوزه بهداشت محسوب می شود. 

مقایسه برخی از مهمترین شاخص های سلامت از سال 1357 تا کنون

عنوان شاخص	1357	1400
درصد زایمان های بهداشتی (درصد)	20	92.7
پوشش واکسیناسیون(درصد)	30	98
میزان مرگ و میر نوزادان (به ازاء هر 1000 تولد زنده)	45	10.3
مرگ و میر کودکان زیر یکسال(به ازاء هر 1000 تولد زنده)	120	15.8
مرگ و میر مادران باردار(به ازاء هر 100000 تولد زنده)	-	64

علاوه بر دستاوردهای گرانشنگ حوزه بهداشت، در زمینه مسائل درمانی استان سیستان و بلوچستان نیز اتفاقات شگرفی رخ داده است.

ورود استان به عرصه های جدید و نوینی مانند جراحی قلب باز، پیوند کلیه، پیوند قرنیه، کاشت حلزون، تعویض مفصل، تشخیص قبل از تولد تالاسمی، مرکز اشعه درمانی، مرکز درمان ناباروری و IVF، وجود یکی از پیشرفته ترین بیمارستان های تخصصی و فوق تخصصی چشم پزشکی کشور و حتی دنیا در شهر زاهدان، کنترل سل مقاوم به درمان و سل خیلی مقاوم به درمان، درمان سوختگی، درمان های تخصصی و فوق تخصصی دندانپزشکی و گوش و حلق و بینی و امثال آن تنها برخی از توفیقات دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در تکمیل چرخه درمان در استان سیستان و بلوچستان است.

در حوزه آموزش پزشکی نیز حضور 4600 دانشجو در 70رشته محل تحصیلی و در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترای حرفه ای، دکترای تخصصی غیر بالینی(Ph.D)، دکترای تخصصی بالینی(دستیاری) و فلوشیپ و از جمله مهمترین دستاوردهای این دانشگاه است.

با توجه به تربیت حجم قابل قبولی از دانش آموختگان بومی در رشته های بهداشتی و درمانی و در مقاطع مختلف از کاردانی تا رشته های تخصصی دندانپزشکی و پزشکی و در صورت توسعه کافی زیر ساخت های ساختمانی و تجهیزاتی و اخذ مجوز و تامین منابع مالی برای  استخدام نیروی انسانی شاهد رسیدن سریع شاخص های بهداشت و درمان استان به متوسط کشوری خواهیم بود.

*مسیری طولانی را طی کرده ایم ولی همچنان در میانه راهیم

 با وجود سرمایه گذاری وسیع نظام جمهوری اسلامی ایران در بخش بهداشت و درمان سیستان و بلوچستان و رشد چند برابری زیر ساخت های سلامت به نسبت رشد جمعیت، هنوز هم تعدادی از شاخص ها با متوسط کشوری فاصله دارد. این واقعیت ناشی از ضعف مفرط و تاریخی زیرساخت های توسعه در استان،  عدم حضور جدّی و فراگیر بخش خصوصی و بخش خیریه در ارائه خدمات بوده است.

 حوزه درمان:

تا قبل از انقلاب اسلامی ایران تعداد بیمارستان های استان در سیستان و بلوچستان 8 بیمارستان بود. در حال حاضر تعداد بیمارستان های استان به 27 باب رسیده است و انتظار می رود تا با اتمام طرح های در دست اجرا، این تعداد به 32 باب افزایش پیدا کند که موید رشدی معادل 4 برابر می باشد.

در سال 1357 تعداد تخت های بستری در سراسر استان سیستان و بلوچستان تنها معادل 495 تخت بوده است. در حال حاضر این تعداد در حوزه دانشگاه های علوم پزشکی ایراانشهر، زابل و زاهدان 5 برابر شده و به 2786 تخت رسیده است.(بیش از 450 درصد رشد)

این در حالی است که تعداد تخت های بستری کل کشور در این بازه زمانی 2 و نیم برابر شده و از 56000 تخت به 128000 تخت رسیده است.(130 درصد رشد)

همچنین تعداد جمعیت استان سیستان و بلوچستان نیز در این مدت 2 و نیم برابر شده است.(150 درصد رشد)

به طور خلاصه می توان گفت؛ روند رشد تعداد تخت های بستری در سیستان و بلوچستان، هم در مقایسه با رشد جمعیت استان و هم در مقایسه با رشد تعداد تخت های بستری در سایر نقاط کشور 2 تا 3 برابر بوده است.

با وجود همه این اتفاقات و با وجود افزایش 5 برابری تعداد تخت های بستری در سیستان و بلوچستان هنوز هم "شاخص تعداد تخت به جمعیت" در استان سیستان و بلوچستان به متوسط کشوری نرسیده و در حالی که در کلّ کشور به ازاء هر 1000 نفر حدود 1.8 تخت بستری وجود دارد، این شاخص در استان سیستان و بلوچستان تقریبا نصف این مقدار است.

  نمودار مقایسه ای  درصد رشد تعداد تخت های بیمارستانی در استان سیستان و بلوچستان با درصد رشد

 حوزه  بهداشت:

بدون هیچ بزرگنمائی و تعارفی، استان سیستان و بلوچستان را می توان نماد آشکار و بی بدیل تحقق عدالت در سلامت در حوزه بهداشت نیز  تلقی نمود.

نگاهی کوتاه و اجمالی به افزایش تعداد خانه های بهداشت روستائی، مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستائی، پایگاه های سلامت شهری و تسهیلات زایمانی نشان دهنده انقلابی بزرگ در تسهیل دسترسی مردم به خدمات پیشگیرانه است.

با وجود همه این تلاش ها و توفیقات همچنان از مجموع  565 واحد خدماتی مصوب حوزه بهداشت در محدوده فعلی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشک زاهدان شامل خانه بهداشت روستائی، پایگاه سلامت شهری، مرکز جامع خدمات سلامت شهری و روستائی، تسهیلات زایمانی و ... هنوز هم 455 واحد معادل 81 فعال بوده و راه اندازی 19 درصد باقیمانده از این مراکز همچنان نیازمند صدور مجوز و یا تامین اعتبار برای ساخت، تجهیز و جذب منابع انسانی دارد.

همچنین 1129 ردیف از مجموع  2746 ردیف سازمانی حوزه بهداشت که معادل 41 درصد می باشد همچنان بلاتصدی می باشد.

خانه بهداشت روستائی				پایگاه سلامت شهری				مرکز خدمات جامع سلامت (روستائی - شهری)				تسهیلات زایمانی روستائی
1357	1392	1401	کمبود	1357	1392	1401	کمبود	1357	1392	1401	کمبود	1357	1392	1401	کمبود
10	246	266	78	صفر	57	82	8	20	73	62	11	صفر	10	14	5

برخی از مهمترین تحولات 40 سال گذشته در زیر ساخت های بهداشتی  در محدوده تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی زاهدان   و مهمترین کمبودهای فعلی  

از 340 خانه بهداشت مصوب نیز 259 خانه بهداشت  معادل 76 درصد  فعال می باشد و 40 درصد ردیفهای سازمانی بهورزی معادل 293 ردیف  بلاتصدی هستند.

حوزه آموزش و پژوهش:

استمرار توفیقات نظام سلامت در آینده منوط به برخورداری از نیروی انسانی متخصص، متعهد و تحول آفرینی است که بر اساس نیازهای روز جامعه از قابلیّت پاسخگوئی مطلوب به نیازهای مردم برخوردار باشد.

در حال حاضر پیاده سازی الگوی "عدالت و تعالی نظام سلامت" در حوزه آموزش پزشکی و با تاکید بر کارآمد بودن و پویا بودن آموزش پزشکی عمومی مهمترین رویکرد ما را در حوزه آموزش تشکیل می دهد. برنامه دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در این زمینه این است که دانش آموختگانی را روانه بازار کار نماید که مفهوم "عدالت در سلامت" را بشناسند، به اجرای آن متعهد باشند و از توانمندی کافی برای استقرار آن برخوردار باشند.

علاوه بر این، ضرورت اجتماعی کردن سلامت و افزایش مشارکت های مردمی در برنامه های نظام سلامت باعث شده است تا موضوع "آموزش همگانی" و افزایش مستمر سواد سلامت در اقشار مختلف اجتماعی به یکی دیگر از نیازهای مهم ما تبدیل شود.

با توجه به نقش محوری اعضاء هیئت علمی در زمینه "آموزش دانشگاهی" و "آموزش همگانی" ایجاد انگیزش و ارتقاء توانمندی های حرفه ای اساتید دانشگاه از پیش نیازهای اساسی و از ضروریات مدیریت علمی در حوزه سلامت به شمار می رود. 

 در"نظام مدیریت مبتنی بر شواهد"، مداخلات اجرائی موفق مستلزم برخورداری از اطلاعات اولیه، برنامه های علمی و توان ارزیابی نتایج مداخلات است.

به همین دلیل مبنای تمامی تحولات مدیریتی و زیر بنای هر گونه تصمیم گیری و مداخله در حوزه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را تحقیق و پژوهش تشکیل می دهد.

لذا سوق دادن تحقیقات و پژوهش های دانشگاهی به سمت نیازهای واقعی نظام سلامت و تحقیق در مورد نتایج اقدامات مدیریتی، رویکرد کلیدی دیگری در دانشگاه علوم پزشکی زاهدان برای توسعه دسترسی همگانی به خدمات، افزایش پوشش خدمات، ارتقاء کیفیت خدمات و افزایش میزان اعتماد و رضایتمندی مردم از خدمات نظام سلامت را تشکیل می دهد.   

                                                      

                                                                                                                                           

 

 

والسلام

با آروزی توفیق و سلامتی