پیشگیری و کنترل سرطان

سرطان روده بزرگ (کولورکتال) 

سرطان روده بزرگ در جهان بعد از سرطان های پستان، پروستات و ریه ، چهارمین سرطان با بیشترین میزان بروز است . میزان بروز سرطان روده بزرگ در ایران به ازای هر یک صدهزار نفر بیش از 11نفر است در حالی که متوسط جهانی آن 17 نفر است .

عوامل خطر سرطان روده بزرگ

الف) عوامل خطر غیر قابل اصلاح

        افزایش سن

        سابقه خانوادگی پولیپ یا سرطان روده بزرگ

        بیماری های ارثی

ب) عوامل خطر قابل اصلاح مربوط به شیوه زندگی

        فعالیت بدنی ناکافی: هر میزان از فعالیت بدنی می تواند خطر سرطان روده بزرگ را کم کند . ورزش های سنگین مثل دویدن و سبک مثل پیاده روی تند هر دو به سهم خود موثرند ، حتی اگر در سنین بالای زندگی شروع شوند . ورزش با روش های مختلف ، از جمله کاهش وزن ، کاهش ماندگاری مواد غذایی مضر در دستگاه گوارش ، کاهش سطح انسولین خون و در نتیجه کاهش رشد سلول های مخاطی روده ، بهبود عملکرد سیستم ایمنی و متابولیسم اسید صفراوی ، احتمال سرطان روده بزرگ را کاهش می دهد.

        افزایش وزن : چاقی ، به ویژه چاقی دور شکم ،یک عامل خطر برای سرطان روده بزرگ محسوب می شود. وزن زیاد با سطوح بالاتری از انسولین و دیگر عوامل رشد مرتبط است که ممکن است در رشد سلول های روده ای ، ظهور پولیپ های آدنوماتوز و تغییر شکل به بدخیمی دخیل باشند داشتن یک وزن متعادل فواید متعددی را برای سلامتی به همراه دارد . همه افراد باید وزن شان را از طریق تعادل در میزان کالری های دریافتی و فعالیت بدنی منظم ، کنترل کنند.

        الکل : حتی اگر روزانه یک بار الکل مصرف شود ، خطر سرطان روده بزرگ افزایش می یابد و هرچه میزان مصرف آن بیشتر شود، خطر سرطان روده بزرگ نیز بیشتر می شود.

        دخانیات : مصرف دخانیات از جمله سیگار ، خطر پولیپ های آدنوماتوز و سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد . مواد سرطان زای زیادی در دود سیگار وجود دارند که ممکن است روده بزرگ را از طریق سیستم گردش خون تحت تاثیر قرار دهند و منجر به جهش های سلولی شوند . از زمان شروع مصرف دخانیات تا پدیدار شدن افزایش خطر سرطان روده بزرگ ، ممکن است سال ها طول بکشد.

        گوشت قرمز: دو مساله در مورد گوشت قرمز می تواند بروز سرطان روده بزرگ را زیاد کند . یکی مقدار مصرف گوشت قرمز است و دیگری نحوه پخت آن . افرادی که روزانه بیش از 80 تا 90 گرم گوشت قرمز مصرف می کنند در مقایسه با مصرف کمتر از 20 گرم در روز ، به میزان 30 درصد خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان روده بزرگ دارند . بنابراین باید تعادل را در مصرف گوشت قرمز رعایت کرد تا ضمن بهره مندی از فواید آن ، از ضررهایش دوری کرد . این میزان برای گوشت های فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس ازاین هم کمتر است و مصرف روزانه بیش از 50 گرم از این گوشت ها خطر سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد. یک رژیم غذایی دارای گوشت قرمز زیاد با تغییر در ترشح اسیدهای صفراوی یا با افزایش غلظت آهن مدفوع و تولید رادیکال های هیدروکسیل خطر سرطان را افزایش می دهد . در مورد نحوه پخت هم ، اگر گوشت را در دمای بسیار زیاد آماده کنیم به ویژه در زمان کباب کردن یا درست کردن همبرگر ، خطر سرطان روده بزرگ بالاتر می رود .

        مصرف کم میوه ها و سبزی ها : سبزی ها نه تنها به محافظت در برابر سرطان کمک می کنند ، بلکه خطر دیگر بیماری های مزمن را نیز کاهش می دهند از جمله بیماری های قلبی و سکته مغزی .سبزی هایی مثل کلم بروکلی و گل کلم ، اسفناج و کرفس دارای ترکیباتی از جمله آنتی اکسیدان ، اسید فولیک و فیبر هستند که می توانند خطر سرطان روده بزرگ را کاهش دهند .

علائم سرطان روده بزرگ     

بیمارانی که پولیپ یا حتی سرطان روده بزرگ دارند ممکن است در مراحل اولیه هیچ علامتی نداشته باشند . مهم ترین علایم مشکوک به سرطان روده بزرگ عبارتند از :

        خونریزی دستگاه گوارش تحتانی در طی یک ماه اخیر

        یبوست در طی یک ماه اخیر با یا بدون اسهال ، درد شکم و احساس پربودن مقعد پس از اجابت مزاج

        کاهش بیش از ده درصد وزن بدن در طی شش ماه گذشته

برنامه غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ  

در این برنامه هدف شناسایی و ثبت بیماران مشکوک به سرطان روده بزرگ و ارایه خدمات مناسب در سطوح مختلف شبکه بهداشتی درمانی و ساماندهی درمان و مراقبت بیماران است و تمامی افراد سنین 50تا 69 سال را فراخوان کرده ، سپس مشخصات آن ها در فرم ارزیابی اولیه ثبت و مورد بررسی قرار می دهد.

شیوه های تشخیص زودهنگام و غربالگری سرطان روده بزرگ

1-    آزمایش خون مخفی در مدفوع به روش ایمونولوژیک (IFOBT)

پولیپ ها و سرطان روده بزرگ گاهی باعث خونریزی می شوند که سبب ایجاد خون در مدفوع می شود اما این خون آن قدر کم است که با چشم دیده نمی شود بلکه باید با انجام آزمایش آن را تشخیص داد . با آزمایش خون مخفی مدفوع با استفاده از میکروسکوپ می توان مقادیر ناچیز و نادیدنی خون را در مدفوع شناسایی کرد که به آن تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) گفته می شود اما یکی از مشکلات این آزمایش این است که اگر در طی روزهای پیش از آزمایش آسپرین یا مواد غذایی مثل چغندر مصرف کرده باشیم ممکن است تست به صورت کاذب مثبت شود . همچنین این آزمایش را باید سه بار تکرار کرد تا نتیجه مطلوب به دست آید. در عوض تست دیگری وجود دارد به نام تست خون مخفی در مدفوع به روش ایمونولوژیک (IFOBT)که به صورت کاذب با مواد گفته شده مثبت نمی شود ، نیاز به سه بار تکرار ندارد و به سادگی در خانه بهداشت ، مطب و کلینیک قابل انجام است .

2-   کولونوسکوپی  

در بین روش های مختلفغربالگری ، کولونوسکوپی بهترین و مطمئن ترین روشی است که اجازه می دهد پزشک داخل روده بزرگ را به طور کامل و تا آخر ببیند . قدرت تشخیصی این روش بسیار بالاست و تقریبا همه پولیپ ها و موارد سرطان روده را با کولونوسکوپی می توان تشخیص داد . در برنامه غربالگری و تشخیص زود هنگام سرطان روده بزرگ در ایران ، افراد دارای علائم مشکوک یا آزمایش مثبت خون مخفی در مدفوع کولونوسکوپی خواهند شد .

اصول خودمراقبتی برای پیشگیری از سرطان کولورکتال  

خوشبختانه سرطان روده بزرگ یکی از قابل پیشگیری ترین سرطان هاست بنابراین نه تنها می توان با تغییر در شیوه زندگی احتمال پولیپ یا سرطان روده بزرگ را کاهش داد، بلکه با انجام اقدامات غربالگری و تشخیص زود هنگام ، می توان پولیپ ها را پیش از تبدیل به سرطان ، شناسایی و از تبدیل آنها به سرطان جلوگیری کرد . برای کاهش احتمال بروز سرطان روده بزرگ ، توصیه می شود:

        سیگار نکشید

        الکل ننوشید

        فعالیت بدنی کافی داشته باشید

        وزن خودرا کاهش دهید

        رژیم غذایی مناسب داشته باشید

·        از جمله روزانه 5واحد میوه و سبزی بخورید

·        مصرف گوشت قرمز به خصوص به صورت کبابی شده یا فرآوری شده را به کمتر از 70 گرم در روز یا نیم کیلو در هفته محدود کنید .

·        مصرف فست فودها را محدود کنید

·        میزان کالری و چربی کمتری مصرف کنید.

        برخی داروها مثل آسپرین( اگر سابقه خونریزی معده وجودنداشته باشد)، فولیک اسید و کلسیم نیز با کاهش احتمال بروز سرطان روده بزرگ همراه بوده اند .

        به علایم هشداردهنده سرطان مانند خونریزی دستگاه گوارش تحتانی ، تغییر در وضعیت اجابت مزاج و کاهش وزن توجه کنید.

        اگر سابقه فردی یا خانوادگی آدنوم یا سرطان روده بزرگ و یا بیماری التهابی روده بزرگ دارید ، به صورت دوره ای ارزیابی کامل تری مانند کولونوسکوپی انجام دهید.

        اگر سابقه بیماری های گفته شده را ندارید ، در برنامه های غربالگری شرکت کنید.

منبع: کتاب خطرسنجی سکته های قلبی ، مغزی  - راهنمای خودمراقبتی (2)

گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت اموراجتماعی دانشگاه